راهنمای ساخت بام سبز؛ چطور طبیعت را روی پشت‌بام ببریم؟!
ساخت بام سبز یا همان روف گاردن حالا یکی از محبوب‌ترین روندهای حوزه دکوراسیون ساختمان است. ساکنان مناطق شهری نمی‌خواهند شهرنشینی، دلیلی برای قطع ارتباط آن‌ها با فضای سبز باشد. به همین دلیل، سعی می‌کنند این ارتباط را تا آنجایی که ممکن است حفظ و تقویت کنند. همه چیز به نگهداری از گیاهان آپارتمانی در محوطه داخلی خانه خلاصه نمی‌شود. فضای خالی و بلااستفاده روی پشت‌بام یا تراس نیز فرصتی عالی برای تجدید پیوند با طبیعت و فضای سبز است. حتی اگر هیچ سررشته‌ای در امور باغبانی و کاشت گیاهان ندارید، باز هم می‌توانید یک بام سبز اختصاصی داشته باشید.
برای ساخت بام سبز چه چیزهایی نیاز است؟
در ایجاد بام سبز 5 آیتم اساسی وجود دارد. آیتم‌هایی که اگر اصول را درباره آن‌ها رعایت کنید، زحماتتان به بهترین شکل ممکن نتیجه می‌دهد. در اینجا ضمن معرفی این آیتم‌ها، هر یک از آن‌ها را بیشتر توضیح می‌دهیم.
1. ظروف (کانتینرها)
کانتینرها یکی از مهم‌ترین اجزای ساخت بام سبز هستند. البته این بدان معنا نیست که باید پول زیادی بابت خرید آن‌ها صرف کنید. هرچند که اگر بخواهید و بتوانید، به‌راحتی می‌توانید این کار را انجام دهید. هنگام انتخاب کانتینرها، غیر از جنبه‌های زیبایی‌شناسی، موارد دیگری را نیز باید مدنظر قرار دهید. در این میان مؤلفه‌هایی مثل اندازه، وزن و جنس اهمیت بیشتری دارند.
برای کاشت و نگهداری از ریشه هر نوع گیاه، باید از ظرفی استفاده کنید که به اندازه کافی بزرگ باشد. به میزان خاک موردنیاز نیز توجه کنید؛ چراکه این میزان برای گیاهان مختلف، متفاوت است. بنابراین قبل از کاشت گیاه، درباره نوع آن به اندازه کافی تحقیق کنید. گیاهان زیادی وجود دارند که علی‌رغم امکان رشد در کانتینر، ملاحظات خاص خودشان را دارند.
سنگینیِ ظروف یا کانتینرها، نکته مهم دیگری است که در ارتباط با بار وزنی مُجاز سقف باید لحاظ کنید. به یاد داشته باشید که وزن کانتینرها با خیس شدن خاک، چندین برابر از حالت عادی بیشتر خواهد شد. بنابراین کانتینرهایی از جنس سیمان، خاک رس یا سفال شاید بهترین گزینه‌های ممکن نباشند. به‌جای این کانتینرها می‌توانید از گلدان‌های پلاستیکی یا ظروفی که از مواد ترکیبی ساخته شده‌اند استفاده کنید. این ظروف، بسیار سبک‌تر هستند و به‌راحتی می‌توان آن‌ها را بلند و جابه‌جا کرد. البته وزن کانتینر مورد استفاده باید با ارتفاع گیاهی که در آن کاشته می‌شود، متناسب باشد. گیاهان بلند یا سنگین مثل درختچه‌های کوچک یا بوته‌های گوجه‌فرنگی که پُر از میوه هستند، در یک ظرف سبک به‌آسانی واژگون خواهند شد. اگر پشت‌بام خانه شما بادخیز است، احتمال وقوع این اتفاق بیشتر می‌شود. بنابراین در چنین موقعیت‌هایی بهتر است برای کاشت گیاهان از ظروف سنگین‌تر استفاده کنید.
همان‌طور که گفتیم جنس کانتینرها نیز در بحث ساخت بام سبز اهمیت زیادی دارد. گلدان‌های سفالی، خاکی و سرامیکی بیشتر از گلدان‌های ساخته‌شده از مواد ترکیبی گرم می‌شوند. وقتی گلدان گرم شود، این گرما به خاک و ریشه گیاه انتقال می‌یابد. درنتیجه گیاه به آبیاری بیشتری احتیاج پیدا می‌کند. با ایجاد سایه و همین‌طور پاشیدن مالچ روی ظروف تا حدی می‌توان از ایجاد گرمای بیش‌ازحد در داخلشان جلوگیری کرد. اما ایجاد یک سیستم آبیاری قطره‌ای، کار را بسیار آسان‌تر می‌کند. با در نظر گرفتن این توضیحات، کانتینرهایی که از جنس فایبرگلاس هستند، محبوبیت و رواج فزاینده‌ای پیدا کرده‌اند. این کانتینرها علاوه بر وزن مناسب، گرما را کمتر به خود جذب می‌کنند.
2. خاک
خاک، معمولاً جزء آخرین موضوعاتی محسوب می‌شود که باغبانان تازه‌کار به آن توجه می‌کنند؛ اما باید بدانید که مهم‌ترین موضوع در خصوص ساخت پشت‌بام سبز، همین خاک است. خاک مرغوب به معنای پرورش گیاهان سالم و زحمت کمتر برای شماست. اگر می‌خواهید گیاهان را در ظروف و بسترهای مرتفع بکارید، می‌توانید از مزایای به‌کارگیری خاک خوب، بهره‌مند شوید. خاک‌های گلدانی مختلفی در بازار وجود دارد که به‌طور آماده می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. علاوه بر این، خودتان نیز می‌توانید یک ترکیب مغذی برای خاک گیاهان به وجود بیاورید. برای این کار سه واحد کمپوست یا کود گیاهی کمپوست را با یک‌چهارم واحد پوده (مجموعهای از مواد گیاهی نیمهتجزیهشده) مخلوط کنید. سپس برای بهبود قابلیت زهکشی خاک، به هر گلدان یا کانتینر یک مشت پرلیت اضافه کنید.
ناگفته نماند که خاک موجود در ظروف معمولاً باید به‌طور دوره‌ای و سالانه (هر بهار) تعویض شود. شما می‌توانید گیاه را از ظرف قبلی خارج کنید و آن را در ظرف دیگری با خاک تازه بکارید. البته به جای این کار می‌توانید روی خاک قبلیِ، مقداری خاک تازه بریزید.
3. کود
گیاهان کانتینری، نیازمند کودرسانی مداوم هستند. حتی یک مخلوط خاکی خوب نیز به مرور زمان از مواد مغذی خالی می‌شود. این مواد به‌واسطه آب به گیاه می‌رسد و مورد استفاده قرار می‌گیرد. هر چه گیاه رشد بیشتری داشته باشد و آب بیشتری مصرف کند، طبیعتاً سرعت تخلیه خاک از مواد مغذی نیز بیشتر خواهد بود. زمان کوددهی به خاک در وهله نخست به نوع کود مورد استفاده بستگی دارد. بااین‌حال، این کار را معمولاً باید هر 2 یا 3 هفته انجام داد.
کودهای خوب زیادی در بازار وجود دارند. اما اخیراً استفاده از محصولات ارگانیک تر، رواج بیشتری پیدا کرده است. کود محلول در آب، سریع‌ترین راه برای رساندن مواد مغذی به گیاهان است. کود را می‌توان از طریق آبیاری خاک، رساندن مستقیم آن به ریشه یا تغذیه‌ی شاخ و برگ‌ها به گیاه رساند.
4. ابزارها و وسایل
برای ساخت بام سبز با استفاده از گیاهان کانتینری، به وسایل کمتری در مقایسه با باغ‌های سنتی نیاز دارید. بخش عمده‌ای از زمان شما صرف ریختن خاک یا جابه‌جایی آن در گلدان‌ها می‌شود. بنابراین یک بیلچه یا خاک‌بردار، احتمالاً اولین و مهم‌ترین ابزارهایی هستند که به آن‌ها احتیاج دارید. داشتن یک کیسه برزنتی نیز ایده‌ای خوب است. چراکه با استفاده از آن می‌توان حین خالی کردن خاک، از پخش شدن آن و آشفتگی محیط اطراف جلوگیری کرد. تنها ابزار دیگری که برای ساخت بام سبز به آن نیاز دارید، یک قیچی باغبانی برای هرس (پیرایش) گیاهان است. از اینجا به بعد، میزان نیازتان به ابزار به این بستگی دارد که قصد کاشت چه نوع گیاهانی را دارید و چقدر می‌خواهید از آن‌ها نگهداری کنید؟
در ساخت پشت‌بام سبز نیازی نیست نگران هجوم جانورانی مثل خرگوش‌ها به گیاهانتان باشید. بااین‌حال، گیاهان روی پشت‌بام نیز ممکن است در معرض آفات و مشکلات خاص خودشان باشند. فراموش نکنید که حشرات و هاگ‌ها می‌توانند پرواز کنند و از این طریق به گیاهان آسیب برسانند. بنابراین همواره باید گیاهان را زیر نظر داشته باشید و سعی کنید مشکلات را در همان مراحل اولیه، کشف و رفع کنید. در کنار این نظارت مستمر و با تغذیه و آبیاری منظم، رشد عالی و بی‌دردسر گیاهان تضمین می‌شود.
5. گیاهان
خبر خوب این است که شما تقریباً می‌توانید هر نوع گیاهی را در کانتینر بکارید. بااین‌حال باید بدانید که اکثر گیاهان روی پشت‌بام، در طول روز بسیار گرم می‌شوند؛ به همین علت خرید گیاهان مقاوم به خشکی، ایده منطقی‌تری برای ایجاد بام سبز است. از توجه به شدت تابش آفتاب و میزان تاب‌آوری گیاهان نیز نباید غافل شد. ازآنجایی‌که پشت‌بام‌ها گرما را به خود جذب می‌کنند، می‌توانند خُرد اقلیم‌های جدیدی ایجاد کنند. منظور از خُرد اقلیم، منطقه‌ای با آب‌وهوای موضعی و مساحت کمتر از 100 متر است. بنابراین به گیاهانی نیاز دارید که تاب‌آوری بالایی در برابر گرما داشته باشند.
برای انتخاب گیاهان مقاوم در ایجاد بام سبز، هیچ فهرست قطعی و مشخصی وجود ندارد. انتخاب گیاه تا حدی مستلزم انجام آزمون و خطاست. به‌طور کلی، جز درختان بلند، کمتر گیاهی وجود دارد که نتوانید آن را روی پشت‌بامتان پرورش دهید. خُرد اقلیم‌های ایجادشده روی پشت‌بام‌ها فضای مساعدی را برای نگهداری از گیاهان در زمستان‌ها ایجاد می‌کند. به همین دلیل، گیاهان آسیب‌پذیر در مقابل سرما که در زمستان روی زمین دوام نمی‌آورند، روی پشت‌بام زنده می‌مانند. در صورت تمایل و به شرط داشتن فضا، می‌توانید گیاهان حساس‌تر را در زمستان به داخل خانه بیاورید. گیاهان یک‌ساله ضمن نیاز به آبیاری مکرر، به نور خورشید وابستگی بسیار زیادی دارند.
برخی گیاهان مناسب برای استفاده در بام سبز دارای سیستم ریشه‌ای محدود هستند. این گیاهان که علف‌ها، سبزی‌ها و گیاهان چندساله‌ی کوچک تا متوسط از آن جمله‌اند، به خاک زیادی نیاز ندارند. در مقابل، کاشت درخت‌ها و درختچه‌ها مستلزم استفاده از خاک بیشتر و گلدان‌های بزرگ‌تر است. در عوض برای رسیدن به نمای سبز ایده‌آل، کاشت تعداد کمتری از آن‌ها کفایت می‌کند.
گیاهان مناسب برای ساخت بام سبز کدامند؟
با توجه به ظاهر و عملکرد، موارد زیادی را می‌توان در فهرست گیاهان مناسب جهت استفاده در روف گاردن گنجاند. بااین‌حال، برای اینکه سرنخ مناسبی برای انتخاب داشته باشید، چند نمونه از آن‌ها را به تفکیک دسته‌بندی خدمتتان معرفی می‌کنیم.
- گل‌ها: شما می‌توانید پشت‌بام منزلتان را به باغ رنگارنگی از گل‌های رز، بگونیا، اطلسی و پانسی (بنفشه) تبدیل کنید. در آب‌وهوای گرم‌تر، می‌توانید طیف وسیعی از گل‌های غیربومی را نیز پرورش دهید.
- سبزی‌ها و بوته‌های خوراکی: آیا به ایده ایجاد بام سبز از طریق کاشتن گیاهان خوراکی، فکر کرده‌اید؟ گیاهانی مثل ریحان، پیازچه، جعفری، آویشن و نعناع علاوه بر خلق محیط بصری زیبا، طعم مطبوعی به غذایتان می‌دهند! ضمن اینکه گزینه‌هایی مثل گوجه‌فرنگی، تربچه، فلفل، خیار، کلم بروکلی، کدو سبز و کاهو را نیز می‌توانید به این فهرست اضافه کنید.
- گیاهان چندساله و ساکولنت‌ها: این دسته از گیاهان، مجموعه بسیار متنوع و وسیعی را در معرض انتخابتان قرار می‌دهند. انواع علف‌ها، سرخس‌ها و کامپوزیت‌هایی مثل گل‌های مروارید و مینا ازجمله شاخص‌ترین گیاهان چندساله هستند. ساکولنت‌هایی نظیر کاکتوس و گیاه آلوئه‌ورا نیز که به حداقل نگهداری احتیاج دارند، گزینه‌های خوبی برای ساخت بام سبز محسوب می‌شوند.
- درختان و درختچه‌های کوتاه: درخت‌ها و درختچه‌ها نیز انتخاب‌های جذابی برای ایجاد روف گاردن هستند. می‌توانید سراغ گزینه‌هایی مثل افرا ژاپنی، درخت سیب و لیمو و همین‌طور مخروطیان کوتاه، ارس و کاج بروید. بااین‌حال قبل از هر اقدامی مطمئن شوید که سقفتان می‌تواند وزن این درخت‌ها و درختچه‌ها را تحمل کند.
- تاک‌ها و پیچک‌ها: یک ایده عالی دیگر برای ایجاد بام سبز استفاده از گیاهانی مثل تاک و انواع پیچک‌هاست. برای این منظور می‌توانید از گزینه‌هایی مثل کلماتیس، پیچ امین‌الدوله، مو چسب و خزنده‌ی ویرجینیا استفاده کنید. این گیاهان در عین ایجاد نمای زیبا، حریم خصوصی مناسبی را برایتان به ارمغان می‌آورند.
سخن آخر
ایجاد بام سبز با استفاده از کانتینرهای نگه‌دارنده، تنها یکی از گزینه‌های روی میز است. در این مطلب تلاش کردیم تا چکیده مختصر و مفیدی را درباره مهم‌ترین نکات مرتبط با این روش خدمتتان ارائه دهیم. ناگفته نماند که روف گاردن را به شکلی حرفه‌ای‌تر و در مقیاس‌های گسترده‌تر نیز می‌توان اجرا کرد. البته انجام پروژه‌های این‌چنینی را باید به متخصصان امر سپرد تا خروجی کار، مطلوب از آب درآید. امیدواریم با مطالعه این مقاله کاژه، نکات جدید و ارزشمندی دستگیرتان شده باشد.
زیباسازی محیط بام سبز با هرم شیشه‌ای
یکی از الگوهای زیبا برای اجرا در روف گاردن، طراحی و پیاده سازی یک هرم شیشه ای است. ترکیب هرم شیشه ای با گیاهان و درخچه‌های سبز، فضای روف گاردن را دلنواز تر می‌کند.
