معرفی انواع گنبد
گنبد دارای تاریخچه‌ای دیرینه در هنر معماری، ساخت و همچنین طراحی‌های متنوع در سراسر جهان است. گنبدها ویژگی‌های برجسته‌ای از طراحی‌های فارسی، رومی، بیزانس (روم شرقی)، اسلامی و ایتالیایی رنسانس را دارا هستند.
به سادگی میتوان گفت گنبد یک عنصر ساختاری نیمه کروی توخالی است. با این حال، تغییرات زیادی در اساس این شکل وجود دارد، به طوری که در کتاب ساخت و ساز ساختار و معماری گنبد بدین شکل توصیف میشود: دو پوسته خمیده که به صورت هر شکل هندسی منحنی مانند و دوار، حول یک محور عمودی مرکزی بنا شده است.
گنبد را میتوان شکل تکامل یافته طاق دانست که در اصل تنها در ساختمانهای کوچک مانند کلبه‌ها و مقبره‌ها به کار میرفت؛ با این حال، به عنوان تکنیک‌های ساخت و طراحی و معماری گنبد توسعه یافته، و به عنوان طرحی برای معماری ساختارهای عظیم مثل کلیساها، ساختمانهای فعال در حوزه قانون‌گذاری و اخیراً ساختمانهای تفریحی مانند ورزشگاه‌ها محبوب‌تر شده‌اند.
علم نشانه شناسی (مطالعه نشانه و نمادها)، با تقویت مرکزیت و تکینگی و شکل گنبد به وضوح اهمیت دایره را در فضا و معماری گنبد بیان میکند.
به لحاظ تاریخی، گنبد در میان کسانی که به دنبال تقویت مفهوم یک سیستم قدرتمند متمرکز و منحصربفرد مانند، سلطنت مطلق، توحیدی، دیکتاتوری هژمونیک، فاشیسم و غیره، محبوب و حائز اهمیت است.
برخی از اصطلاحات که اغلب با گنبد و معماری گنبد مرتبط هستند عبارتند از:
اپکس Apex: بالاترین نقطه گنبد (همچنین به عنوان تاج شناخته میشود)
کاپولا Cupola: یک گنبد کوچک واقع در یک سقف یا برج گردان.
اکسترودوس Extrados: منحنی بیرونی یک گنبد.
هیونچ Haunch: بخشی از یک قوس یا طاق که تقریباً در نیمه راه بین پایه و بالا قرار دارد.
انترادوس Intrados: منحنی داخلی یک گنبد.
اسپرینگینگ Springing: نقطه‌ای از گنبد که افزایش می‌یابد.
ویژگی‌ها
گنبدها میتوانند از مواد مختلفی مانند سنگ‌های تراش خورده، بتن، چدن، چوب و فولاد ساخته شوند. اخیراً، از مواد سبک وزنی مانند پارچه‌های معماری و سازه‌های کابل نیز در ساخت و معماری گنبد استفاده شده است. اما اکثر این موارد گنبدهای واقعی نیستند زیرا مؤلفه‌های آنها اشکالی غیر کلاسیک دارند، با این حال ساختارهای پارچه‌ای میتوانند به شکل گنبد باشند.
گنبدهای سنتی سازه‌های بسیار کارآمد شبیه به طاق هستند. آنها به صورت خود پشتیبان یا سلف ساپورتینگ هستند، بدین صورت که با نیروی جاذبه‌ای که بر وزن آنها تأثیر می‌گذارد، تثبیت میشوند تا آن را به صورت متراکم حفظ کند. آنها میتوانند در مناطق بزرگ احداث شوند و نیازی به ستونهای واسط یا میانجی ندارند، به گونه‌ای که فضایی آزاد را در زیر سازه ایجاد میشود.
اگرچه وزن گنبدهای سنتی فشارهایی به سمت پایین و بیرون تولید میکنند، فشار به سمت پایین باید به پایه‌ها منتقل شود و در مقابل فشار خارجی باید مقاومت کند تا از فرو ریختن گنبد جلوگیری شود. این مقاومت می‌تواند توسط جرم دیواره‌های حمایت کننده، پایه‌ها و یا توسط یک عنصر تنش مانند حلقه اطراف، کابل یا زنجیره فراهم شود.
معرفی انواع گنبد / معماری گنبد
گنبد کوربل
این ساختار یکی از اولین نوع معماری گنبد است که به عنوان گنبد کندوی عسل شناخته شده است. اما آنها به معنای واقعی گنبد نیستند، زیرا توسط لایه‌های افقی از سنگ‌های تراش خورده ساخته شده‌اند و تا زمانی که در مرکز قرار دارند، تا حدودی پایه‌ای (cantilevered) هستند.
طاق ایوانی
طاقهای ایوانی، که به عنوان طاقهای گنبدی شناخته میشوند، در سطح مقطع افقی به صورت چند ضلعی هستند و از نقطه ثابت بهاری در امتداد دیوار به سمت مرکز، طاق مانند است.
گنبد طاق متقاطع
این مورد یکی از اولین نوع طاق دندانه‌ای است که در آن دنده‌ها، به جای قرارگیری در مرکز گنبد، چند ضلعی‌هایی تشکیل می‌دهد که فضای خالی مرکز را حذف میکند. اولین مثال معروف برای معماری گنبد طاق متقاطع، مسجد بزرگ اسپانیا در کوردوبا است که قرن بیستم ساخته شده است.
گنبد ژئودزی
گنبدهای ژئودزی سازه‌هایی کره‌ای بوده که شامل شبکه‌ای از مثلث‌ها هستند. در حالی که از مواد کمتری استفاده میشود یک ساختار خود متعادلی ایجاد میکند. این ساختارها توسط مهندس آمریکایی و معمار باکمینستر فولر در اواخر دهه 1940 توسعه یافتند.
گنبد یکپارچه
این ساختار گنبدی به صورت یک تکه احداث میشود.
گنبد پیازی
این گنبدها به گونه‌ای توصیف میشوند که برجستگی آنها بیش از اندازه قطر اصلی است و در ظاهر هموار به نظر میرسند. ارتفاع آنها معمولاً بیش از عرضشان است و اغلب آنها طلا کاری شده و یا به صورت سبک رنگ آمیزی شده‌اند. این مدل از گنبد به طور سنتی با معماری روسیه، به ویژه کلیساهای چندگانه آن ارتباط دارد.
گنبد بیضی
گنبد بیضی به گونه‌هایی تعریف میشود که طرح یا مشخصات (و یا هر دو مورد) دارای شکل بیضی است. هندسه این گنبد به عنوان استفاده از ترکیب طاقهای دایره‌ای که تحول و تغییرات در نقاط مماس وجود دارد، تعریف شده است.
گنبد چرخشی
این مدل از گنبدها به عنوان “گنبدهای نیم کره‌ای” نیز شناخته میشود، این طرح به صورت نیمی از کره است که بر روی پرتو حلقه‌ای ساخته میشوند.
گنبد سینی
به لحاظ مساحت، این مدل از گنبدها اغلب از جمله بزرگترین گنبدها به شمار میروند و نسبت به سایر گنبدها عمق کمتری دارند.
گنبد چتر
از این گنبد به عنوان گنبد “دندانه دار”، “چتر نجات” یا “حلزونی” نیز یاد میشود. این‌ها به بخشهایی با اشکال خمیده تقسیم میشوند که منحنی ارتفاع را دنبال میکنند. خطوط شعاعی ساختار گنبد که به عنوان “دنده‌ها” گنبد عمل میکنند، تا نقطه اسپرینگ اپکس گسترش می‌یابند.
گنبد خالص کابل:
در حالی که گنبدهای مرسومی نیستند و ساختار متراکم ندارند، اما ساختارهای تنش، ساختارهای شبکه خالص میتوانند شکل کلی گنبد را تشکیل دهد، هرچند بخشهایی از آن به طور کلی مسطح یا غیر کلاسیک است (به جای شکل گنبد متراکم). گنبد هزاره در لندن ساختار گنبدی کابلی با قطر 320 متر، بزرگترین گنبد در جهان است.
گنبدهای متورم:
ساختار گنبدهای متورم با متراکم کردن حجمی از هوا که توسط لایه‌ی سبک وزنی از پارچه محصور شده‌اند، تشکیل میشود. ساختار گنبدهای متورم میتوانند شکل گنبدی بگیرند و به طور معمول زمانی به کار میروند که فضا و یا محوطه‌های بزرگ و بدون حضور ستونها مورد نیاز باشد. مانند رادوم ها، انبارها، سالنهای ورزشی، استادیوم‌ها و غیره.
گنبد استین گلس ( استیند گلس یا استین گلاس )
گنبد استین گلس با یک نوع شیشه دکوراتیو و تزئینی ساخته میشود. به این شیشه های دکوراتیو شیشه استین گلس گفته میشود. شیشه های استین گلس از ترکیب شیشه های برش خورده کوچکتر و یک فلز مخصوص بنام لدکیم ساخته میشود. شیشه هایی که در قطعات کوچکتر هستند معولا پتینه شده یا رنگی و یا دارای بافت مخصوصی هستند. از این نورگیر در معماری داخلی ساختمانهای تجاری بسیار استفاده شده است. در ایران هم شرکت کاژه به طور تخصصی این سازه های زیبا را طراحی و اجرا مینماید. از نمونه های اجرا شده این سازه میتوان به گنبد شیشه ای بازار تهران و گنبد شیشه ای مجلس قطر هم اشاره نمود. برای دیدن پروژه های کروی شکل با تکنیک استین گلس میتوانید به صفحه گنبد شیشه ای در همین سایت مراجعه فرمایید.
مقالات خواندنی:
ساخت گنبد فلزی دکوراتیو
گنبد شیشه ای استیند گلس برای ساختمان های مختلف
کاربرد گنبد شیشه ای استیند گلس در ابعاد کوچکتر
خرید گنبد شیشه ای ؛ ۴ دلیل محکم برای دکور با گنبد شیشه ای
